Có thể ảnh hưởng đến hộp số nếu sử dụng bộ chuyển số bằng tay, lẫy chuyển số, chế độ thể thao… trên xe số tự động không đúng cách.
Xe số tự động là xe được trang bị hộp số có thể tự động thay đổi tỉ lệ truyền. Nhờ đó, người lái không phải đạp chân côn, cũng như không cần quan tâm đến việc chuyển số như chạy xe số sàn. Trên đà phát triển, hộp số tự động ngày càng thông minh, tinh tế và nhạy bén hơn.
Tuy nhiên theo nhiều người, trong quá trình sử dụng khó thể “phó mặc hoàn toàn” cho hộp số tự động. Vẫn có một số tình huống nếu người lái tự chủ động xử lý sẽ tốt hơn. Đây chính là lý do vì sao trên xe số tự động, các nhà sản xuất vẫn tích hợp thêm bộ chuyển số bằng tay.
Lẫy chuyển số trên vô-lăng là gì?
Lẫy chuyển số trên vô-lăng là một bộ phận điều khiển điện tử giúp người lái xe có thể chủ động sang số bằng tay mà không cần rời tay khỏi vô-lăng. Cấu tạo của lẫy gồm hai cần nhỏ đặt sau vô-lăng: bên phải là lẫy (+) để lên số, bên trái là lẫy (-) để về số.
Trang bị này được tích hợp chủ yếu trên các dòng xe số tự động, bán tự động hoặc xe thể thao. Dù ban đầu chỉ xuất hiện trên xe cao cấp, hiện nay nhiều mẫu xe phổ thông cũng được trang bị nhằm nâng cao trải nghiệm lái và tăng tính an toàn.
Nguyên lý hoạt động của lẫy chuyển số
Lẫy chuyển số hoạt động như một công tắc điện tử. Khi người lái nhấn vào lẫy (+) hoặc (-), tín hiệu sẽ được gửi về hộp điều khiển trung tâm ECU. ECU sau đó sẽ điều khiển hộp số tự động tăng hoặc giảm cấp số tương ứng với yêu cầu của người điều khiển.
Trang bị này thường phát huy tác dụng tốt nhất khi xe ở chế độ lái sport, manual (M) hoặc số S, cho phép can thiệp thủ công mà không cần dùng cần số. Nhờ vậy, người lái có thể chủ động kiểm soát tốc độ và mô-men xoắn trong nhiều tình huống khác nhau.
5+ công dụng phổ biến của lẫy chuyển số trên vô-lăng
Lẫy chuyển số không chỉ giúp tăng trải nghiệm thể thao mà còn hỗ trợ xử lý nhiều tình huống lái xe thực tế. Dưới đây là các công dụng nổi bật:
- Đổ dốc: Trả số bằng lẫy (-) giúp tận dụng lực hãm từ động cơ, tránh nóng phanh và mất kiểm soát.
- Leo dốc: Về số thấp để tăng lực kéo, giúp xe vượt dốc dễ dàng hơn, đặc biệt khi xe chở nặng.
- Vượt xe: Trả về số thấp giúp tăng tốc tức thời, vượt xe nhanh hơn và an toàn hơn so với chỉ dùng chân ga.
- Tiết kiệm nhiên liệu: Chủ động chuyển số sớm hoặc giữ số phù hợp giúp xe vận hành ở vòng tua tối ưu.
- Khi mất phanh hoặc đi địa hình: Dùng lẫy để giảm số giúp hãm tốc độ khi phanh kém hiệu quả hoặc khi cần độ bám tốt hơn.
Bộ chuyển số bằng tay của ô tô số tự động là gì?
Chế độ chuyển số bằng tay trên xe hộp số tự động là chế độ cho phép người lái thực hiện các thao tác chuyển đổi những cấp số 1, 2, 3, 4… theo ý muốn tương tự như trên xe số sàn. Thay vì để xe tự động chuyển đổi tỷ lệ truyền như ở chế độ D thì ở chế độ chuyển số bằng tay này, người lái có thể kiểm soát việc chuyển số.
Chế độ chuyển số tay trên xe hộp số tự động có nhiều dạng như: chuyển số sàn, chuyển số tay bán tự động, chế độ chuyển số thể thao (chế độ lái thể thao Sport)…
Hầu hết xe ô tô số tự động đều được nhà sản xuất tích hợp chế độ chuyển số tay ở cần số. Với xe đời cũ, chế độ này thường ở dạng chuyển số tay giới hạn. Còn ở các xe đời mới, nhất là dòng xe cao cấp, hãng xe trang bị cả ở cần số và cả lẫy chuyển số trên vô lăng.
Cách dùng chế độ chuyển số bằng tay giới hạn
Loại chuyển số tay giới hạn này đa phần chỉ có trên các xe đời cũ hoặc một số xe đời mới giá rẻ. Ngoài số D được sử dụng bình thường thì xe sẽ có thêm ký hiệu số tự động khác như D3, 2, 1 hoặc 2, 1… Cách sử dụng rất đơn giản, người dùng chỉ cần chuyển cần số từ D xuống D3, 2 hay 1.
Với thiết kế giới hạn vài số, vai trò của chế độ số tay này chủ yếu là để đưa về số thấp, tập trung tối đa đẩy cao mô men xoắn. Những số này thường được sử dụng khi xe chở nặng hay lên dốc cao.
Ngoài ra, có thể dùng chế độ này khi xuống dốc. Bởi xe đang xuống dốc thì sẽ theo quán tính trôi với vận tốc nhanh nên cần rà phanh giảm tốc. Tuy nhiên, nếu dùng phanh thường xuyên trong thời gian dài với áp lực lớn dễ gây nóng phanh, rất nguy hiểm. Để hạn chế điều này, người lái có thể chủ động chuyển số tay cho xe về số thấp 3, 2, 1. Đây là cách giúp tăng lực hãm, giảm tốc độ mà không cần dùng nhiều phanh.
Cách sử dụng số D +/- trên cần số
Với những dòng xe ô tô tự động mới hiện nay, các nhà sản xuất thường sử dụng ký hiệu dấu +/- trên cần số để biểu thị chế độ chuyển số tay hay chế độ số tay bán tự động. Một số xe sử dụng ký hiệu D+/- hay S+/- (Sport – chế độ thể thao) hay M+/- (Manual – thủ công)… Tất cả đều có ý nghĩa tương tự.
Với chế độ này, người lái có thể thay đổi số như đi xe số sàn. Để sử dụng người lái chỉ cần chuyển cần số từ D về +/- hoặc M+/-, S+/-… Sau đó, đẩy cần số về (+) nếu muốn lên số hoặc đẩy cần số về (-) nếu muốn giảm số. Việc chuyển đổi từ chế độ tự động D sang chế độ số tay (hay số sàn) có thể thực hiện khi xe đang chạy.
Khi chạy xe ở chế độ này, việc chuyển số hoàn toàn nằm trong sự kiểm soát của người lái, xe sẽ không điều khiển tự động. Do đó, người lái phải tự chọn và thay đổi số để phù hợp với từng tình huống vận hành. Nếu không cần sử dụng chế độ số tay nữa, chỉ cần gạt cần về vị trí D, xe trở về chế độ số tự động bình thường.
Cách sử dụng lẫy chuyển số trên vô-lăng
Không phải xe ô tô tự động nào cũng có lẫy chuyển số trên vô lăng. Trang bị này thường có trên các dòng xe từ hạng trung đến hạng sang trở lên. Những xe hạng A hay hạng B rất hiếm, hiện chỉ có một số ít xe hạng B có lẫy chuyển số như Toyota Vios mới, Honda City, Mazda 2…
Cách sử dụng lẫy chuyển số trên vô lăng tương tự như chế độ số tay +/- trên cần số. Lẫy chuyển số thường đặt sau vô lăng ở phía bên phải. Người lái dùng tay để khẩy vào ký hiệu + nếu muốn lên số hoặc ký hiệu – nếu muốn giảm số. Những cấp số người lái chọn sẽ được hiển thị trên màn hình đa thông tin ở cụm đồng hồ.
So với việc chỉnh tay trên cần số, đa phần người dùng thích sử dụng lẫy chuyển số trên vô lăng hơn do tiện lợi, không cần rời tay khỏi vô lăng.
Bước 1: Chuyển cần số về chế độ D, M hoặc S
Trước tiên, bạn cần đưa cần số về một trong ba chế độ:
- D (Drive): Số tự động thông thường.
- M (Manual): Chế độ số tay giả lập.
- S (Sport): Chế độ lái thể thao.
Hầu hết các xe sẽ cho phép bạn sử dụng lẫy chuyển số ngay khi xe đang ở chế độ D. Tuy nhiên, để lẫy hoạt động đúng và kiểm soát toàn phần, nên chuyển về M hoặc S.
Bước 2: Sử dụng lẫy chuyển số đúng chiều
- Lẫy bên phải (+): Nhấp nhẹ để lên số.
- Lẫy bên trái (–): Nhấp để trả về số thấp hơn.
Cách thao tác này tương tự khi sử dụng cần số có ký hiệu D+/D– hoặc M+/M–. Tín hiệu từ lẫy sẽ được gửi về ECU để điều khiển hộp số chuyển đổi cấp số tương ứng.
Bước 3: Quan sát cấp số trên màn hình đồng hồ
Khi bạn chuyển số bằng lẫy, màn hình hiển thị trung tâm (hoặc cụm đồng hồ) sẽ hiện rõ cấp số đang sử dụng (ví dụ: M2, S3…). Dựa vào đó, người lái biết được xe đang chạy ở số nào để điều chỉnh phù hợp với tốc độ và địa hình.
Nên dùng chế độ chuyển số bằng tay khi nào?
Bộ chuyển số bằng tay của ô tô tự động giúp ích khá nhiều trong một vài tình huống. Chế độ này mang đến sự phấn khích hơn khi lái xe, tăng tính an toàn, phát huy hiệu quả sức mạnh của xe trong nhiều trường hợp nhất định.
Khi muốn có cảm giác lái thể thao
Một điểm mà nhiều người than phiền về xe ô tô số tự động đó là cảm giác lái. Không ít người cho rằng “phó mặt” cho xe tự động sang số như ở chế độ D khiến việc lái xe số tự động “hơi chán”, không có cảm giác kết nối nhiều với xe, làm chủ xe. Điều này thường gặp ở người từ chạy xe hộp số sàn chuyển sang xe hộp số tự động.
Do đó, nhờ lái xe ô tô với bộ chuyển số bằng tay, người lái sẽ có được cảm giác chân thật và hào hứng hơn. Có thể cảm nhận được sự phản hồi của động cơ, sự biến đổi của vòng tua máy… Hiển nhiên nó sẽ không giống hoàn toàn khi chạy xe số sàn. Nhưng cũng phần nào tạo được sự thú vị, nhất là có được trải nghiệm lái thể thao hơn.
Khi cần tăng tốc, vượt xe nhanh
Theo nhiều người lái xe lâu năm có kinh nghiệm chia sẻ, chế độ số bán tự động, chế độ số tay, số thể thao… giúp ích khá nhiều khi cần tăng tốc, vượt xe nhanh. Ở chế độ này, người lái có thể chủ động chuyển xe về số thấp, đẩy cao mô men xoắn giúp xe tăng tốc nhanh.
Khi xe đi đường đèo dốc
Tương tự khi tải nặng, lên dốc cao, cần sức kéo lớn cũng có thể sử dụng chế độ số sàn này. Đặc biệt, chế độ số sàn giúp ích rất nhiều khi xe xuống dốc. Bởi việc chủ động đưa về số thấp sẽ giúp tăng độ hãm của xe, từ đó giảm áp lực phanh, nâng cao tính an toàn. Đây là kinh nghiệm mà rất nhiều người áp dụng khi chạy xe đường đèo dốc.
Khi xe đi đường địa hình
Hộp số tự động thường phản ứng hơi chậm khi xe chạy vào đường địa hình phức tạp. Do đó để phát huy hiệu quả sức mạnh của xe khi đi các dạng đường này, người ta thường chuyển sang chế độ số tay bán tự động để có thể linh động chuyển số theo ý muốn.
Cân nhắc sử dụng phù hợp
Theo nhiều chuyên gia, dù giúp ích nhiều nhưng việc sử dụng chế độ số sàn, chế độ số tay bán tự động hay chế độ thể thao… cũng cần được chú ý. Bởi nếu chưa thành thạo hay chưa có nhiều kinh nghiệm chuyển số phù hợp, xe sẽ dễ bị giật cục. Việc đẩy vòng tua quá cao hay giảm số nhanh khi xe chạy tốc độ cao… có thể gây hại ít nhiều ở hộp số.
Những lưu ý quan trọng khi dùng lẫy chuyển số
Dù thao tác không phức tạp, nhưng nếu sử dụng lẫy chuyển số không đúng cách có thể gây ảnh hưởng đến động cơ và hộp số. Dưới đây là những lưu ý quan trọng mà tài xế cần nắm rõ:
1. Không dùng lẫy chuyển số như… trò chơi
Lẫy chuyển số không phải là công cụ để bấm thử cho biết. Chỉ nên dùng khi thực sự có nhu cầu kiểm soát cấp số, đặc biệt trong các tình huống cần lực kéo hoặc độ hãm lớn như:
- Lên dốc
- Xuống đèo
- Vượt xe
- Chạy đường trơn trượt
Lạm dụng hoặc sang số liên tục, không đúng thời điểm sẽ gây sốc hộp số, giảm tuổi thọ xe.
2. Tránh trả số thấp khi xe đang chạy nhanh
Một trong những lỗi thường gặp là về số quá thấp trong khi xe đang chạy ở tốc độ cao. Điều này dễ gây giật xe, khiến vòng tua tăng đột ngột và có thể dẫn đến:
- Mất kiểm soát
- Hao mòn nhanh bộ truyền động
- Thậm chí làm xe chết máy nếu hệ thống bảo vệ không kích hoạt kịp
Hãy quan sát tốc độ và vòng tua trước khi thao tác. Chỉ trả số khi vòng tua máy còn thấp.
3. Đừng quên xe vẫn đang ở chế độ số tay
Khi sử dụng lẫy chuyển số, bạn cần hiểu rằng việc sang số đã chuyển từ chế độ “xe tự lo” sang “người lái quyết định”. Nếu quên không lên số đúng lúc, xe có thể ì máy, rung giật hoặc tốn nhiên liệu hơn.
Sau khi không còn cần sang số tay nữa (như ra khỏi đoạn dốc, vượt xong), nên chuyển lại về số D để xe tự vận hành mượt hơn.
4. Luyện tập trước khi sử dụng thường xuyên
Nếu bạn mới sử dụng xe có lẫy chuyển số, nên dành thời gian thử nghiệm ở khu vực an toàn (bãi đỗ rộng, đường vắng…). Việc luyện thao tác nhịp nhàng sẽ giúp bạn:
- Sang số đúng thời điểm
- Giảm thiểu sai sót
- Tận dụng tối đa tính năng này
Có nên sử dụng lẫy chuyển số trên vô-lăng?
Lẫy chuyển số không chỉ đơn thuần là trang bị dành cho xe thể thao. Trên thực tế, đây là công cụ hữu ích giúp người lái kiểm soát xe tốt hơn trong nhiều tình huống: vượt xe, đổ đèo, tiết kiệm nhiên liệu…
Tuy nhiên, để phát huy hết tác dụng, người lái cần hiểu rõ cơ chế hoạt động và thao tác đúng kỹ thuật. Việc dùng sai có thể gây hại đến hộp số và làm giảm hiệu quả vận hành.
Nếu bạn đang sử dụng một mẫu xe số tự động có trang bị lẫy chuyển số, đừng để nó trở thành “đồ trang trí”. Hãy luyện tập, hiểu kỹ – bạn sẽ thấy mình làm chủ chiếc xe một cách linh hoạt và thú vị hơn.
Ngoài xe số tự động AT thì các xe hộp số vô cấp CVT hay xe hộp số ly hợp kép DCT cũng thường đường trang bị lẫy chuyển số sau vô lăng với cách sử dụng tương tự.
Câu hỏi thường gặp về lẫy chuyển số trên vô-lăng
- Có nên dùng lẫy chuyển số trên xe số tự động không?
Có. Lẫy chuyển số giúp kiểm soát cấp số linh hoạt hơn, hỗ trợ khi đổ dốc, leo đèo, vượt xe, hoặc tiết kiệm nhiên liệu. Nhưng cần dùng đúng kỹ thuật.
- Lẫy chuyển số có gây hại hộp số không?
Không nếu dùng đúng cách. Tuy nhiên, thao tác sai như trả số khi đang chạy nhanh, giữ số thấp quá lâu… có thể khiến hộp số nhanh hỏng.
- Khi nào nên sử dụng lẫy chuyển số?
Khi cần phanh bằng động cơ (đổ dốc), leo dốc, vượt xe nhanh, đi địa hình khó hoặc muốn tiết kiệm nhiên liệu khi chạy đường trường.
- Lẫy chuyển số có thay thế hoàn toàn cho cần số không?
Không. Lẫy chuyển số chỉ hoạt động khi bạn đã đưa cần số về chế độ phù hợp như D, M hoặc S. Nó là công cụ hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn chức năng của cần số.
- Xe nào có trang bị lẫy chuyển số?
Thường có trên các xe số tự động từ phân khúc hạng B cao cấp trở lên. Một số mẫu phổ thông như Toyota Vios, Honda City, Mazda2 cũng được trang bị.
Văn Minh
