Xe số tự động là xe được trang bị hộp số có thể tự động thay đổi tỉ lệ truyền. Nhờ đó, người lái không phải đạp chân côn, cũng như không cần quan tâm đến việc chuyển số như chạy xe số sàn. Trên đà phát triển, hộp số tự động ngày càng thông minh, tinh tế và nhạy bén hơn.
Tuy nhiên theo nhiều người, trong quá trình sử dụng khó thể “phó mặc hoàn toàn” cho hộp số tự động. Vẫn có một số tình huống nếu người lái tự chủ động xử lý sẽ tốt hơn. Đây chính là lý do vì sao trên xe số tự động, các nhà sản xuất vẫn tích hợp thêm bộ chuyển số bằng tay.
Lẫy chuyển số là gì?
Lẫy chuyển số trên vô lăng là một bộ phận điều khiển điện tử giúp người lái xe có thể chủ động sang số bằng tay mà không cần rời tay khỏi vô lăng. Cấu tạo của lẫy gồm hai cần nhỏ đặt sau vô lăng: bên phải là lẫy (+) để lên số, bên trái là lẫy (-) để về số.
Trang bị này được tích hợp chủ yếu trên các dòng xe số tự động, bán tự động hoặc xe thể thao. Dù ban đầu chỉ xuất hiện trên xe cao cấp, hiện nay nhiều mẫu xe phổ thông cũng được trang bị nhằm nâng cao trải nghiệm lái và tăng tính an toàn.
Nguyên lý hoạt động lẫy chuyển số trên vô lăng
Lẫy chuyển số hoạt động như một công tắc điện tử. Khi người lái nhấn vào lẫy (+) hoặc (-), tín hiệu sẽ được gửi về hộp điều khiển trung tâm ECU. ECU sau đó sẽ điều khiển hộp số tự động tăng hoặc giảm cấp số tương ứng với yêu cầu của người điều khiển.
Trang bị này thường phát huy tác dụng tốt nhất khi xe ở chế độ lái sport, manual (M) hoặc số S, cho phép can thiệp thủ công mà không cần dùng cần số. Nhờ vậy, người lái có thể chủ động kiểm soát tốc độ và mô-men xoắn trong nhiều tình huống khác nhau.
6+ công dụng lẫy chuyển số trên vô lăng phổ biến
Đổ dốc
Khi đổ dốc, việc trả số bằng lẫy (-) giúp tận dụng lực hãm từ động cơ thay vì chỉ dựa vào phanh chân. Điều này giúp tránh hiện tượng phanh bị nóng quá mức và giảm nguy cơ mất kiểm soát xe khi chạy xuống những con dốc dài hoặc dốc đứng. Nhờ đó, lái xe có thể đảm bảo an toàn hơn trong quá trình vận hành trên địa hình dốc.
Leo dốc
Trong khi leo dốc, việc về số thấp là cần thiết để tăng lực kéo cho xe. Điều này giúp xe vượt dốc dễ dàng hơn, đặc biệt khi chở nặng hoặc phải di chuyển trên địa hình dốc cao. Sử dụng số thấp giúp động cơ duy trì công suất ổn định, tránh hiện tượng ì máy hoặc làm việc quá tải, đồng thời giúp lái xe giữ kiểm soát tốt hơn.
Vượt xe
Khi cần vượt xe khác trên đường, trả về số thấp giúp động cơ tăng tốc tức thời. Từ đó việc vượt xe trở nên nhanh chóng và an toàn hơn nhiều so với việc chỉ đạp chân ga. Sự phối hợp giữa chuyển số bằng lẫy và chân ga giúp xe có độ phản ứng nhanh, đủ sức mạnh cho tình huống tăng tốc đột ngột.
Tiết kiệm nhiên liệu
Chủ động chuyển số sớm hoặc giữ số ở mức phù hợp giúp xe vận hành trong vòng tua máy tối ưu, nhờ đó tiết kiệm nhiên liệu hiệu quả hơn. Khi động cơ chạy ở vòng tua hợp lý, hoạt động trở nên hiệu suất cao hơn, tránh việc tiêu thụ nhiên liệu lãng phí do vòng tua quá cao hoặc quá thấp.
Khi mất phanh
Trong trường hợp mất phanh hoặc khi phanh chân không còn hiệu quả, sử dụng lẫy để giảm số sẽ giúp tăng lực hãm từ động cơ, giúp xe giảm tốc độ an toàn hơn. Cách làm này còn giúp tăng độ bám của bánh xe, giúp tài xế kiểm soát được xe tốt hơn trong những tình huống nguy cấp.
Khi off-road
Khi di chuyển trên địa hình off-road, việc sử dụng lẫy để giảm số giúp kiểm soát tốc độ xe mà không cần phụ thuộc quá nhiều vào phanh. Điều này giúp tăng độ bám của bánh xe, hạn chế trượt bánh, đồng thời giữ cho xe ổn định và an toàn khi vận hành trên những bề mặt gồ ghề hoặc trơn trượt.
Cách sử dụng lẫy chuyển số trên vô lăng đơn giản
Không phải xe ô tô tự động nào cũng có lẫy chuyển số trên vô lăng. Trang bị này thường có trên các dòng xe từ hạng trung đến hạng sang trở lên. Những xe hạng A hay hạng B rất hiếm, hiện chỉ có một số ít xe hạng B có lẫy chuyển số như Toyota Vios mới, Honda City, Mazda 2…
Cách sử dụng lẫy chuyển số trên vô lăng tương tự như chế độ số tay +/- trên cần số. Lẫy chuyển số thường đặt sau vô lăng ở phía bên phải. Người lái dùng tay để khẩy vào ký hiệu + nếu muốn lên số hoặc ký hiệu – nếu muốn giảm số. Những cấp số người lái chọn sẽ được hiển thị trên màn hình đa thông tin ở cụm đồng hồ.
So với việc chỉnh tay trên cần số, đa phần người dùng thích sử dụng lẫy chuyển số trên vô lăng hơn do tiện lợi, không cần rời tay khỏi vô lăng.
Bước 1: Chuyển cần số về chế độ D, M hoặc S
Trước tiên, bạn cần đưa cần số về một trong ba chế độ:
- D (Drive): Số tự động thông thường.
- M (Manual): Chế độ số tay giả lập.
- S (Sport): Chế độ lái thể thao.
Hầu hết các xe sẽ cho phép bạn sử dụng lẫy chuyển số ngay khi xe đang ở chế độ D. Tuy nhiên, để lẫy hoạt động đúng và kiểm soát toàn phần, nên chuyển về M hoặc S.
Bước 2: Sử dụng lẫy chuyển số đúng chiều
- Lẫy bên phải (+): Nhấp nhẹ để lên số.
- Lẫy bên trái (–): Nhấp để trả về số thấp hơn.
Cách thao tác này tương tự khi sử dụng cần số có ký hiệu D+/D– hoặc M+/M–. Tín hiệu từ lẫy sẽ được gửi về ECU để điều khiển hộp số chuyển đổi cấp số tương ứng.
Bước 3: Quan sát cấp số trên màn hình đồng hồ
Khi bạn chuyển số bằng lẫy, màn hình hiển thị trung tâm (hoặc cụm đồng hồ) sẽ hiện rõ cấp số đang sử dụng (ví dụ: M2, S3…). Dựa vào đó, người lái biết được xe đang chạy ở số nào để điều chỉnh phù hợp với tốc độ và địa hình.
Lưu ý khi dùng lẫy chuyển số trên vô lăng
Dù thao tác không phức tạp, nhưng nếu sử dụng lẫy chuyển số không đúng cách có thể gây ảnh hưởng đến động cơ và hộp số. Dưới đây là những lưu ý quan trọng mà tài xế cần nắm rõ:
1. Không dùng lẫy chuyển số như… trò chơi
Lẫy chuyển số không phải là công cụ để bấm thử cho biết. Chỉ nên dùng khi thực sự có nhu cầu kiểm soát cấp số, đặc biệt trong các tình huống cần lực kéo hoặc độ hãm lớn như:
- Lên dốc
- Xuống đèo
- Vượt xe
- Chạy đường trơn trượt
Lạm dụng hoặc sang số liên tục, không đúng thời điểm sẽ gây sốc hộp số, giảm tuổi thọ xe.
2. Tránh trả số thấp khi xe đang chạy nhanh
Một trong những lỗi thường gặp là về số quá thấp trong khi xe đang chạy ở tốc độ cao. Điều này dễ gây giật xe, khiến vòng tua tăng đột ngột và có thể dẫn đến:
- Mất kiểm soát
- Hao mòn nhanh bộ truyền động
- Thậm chí làm xe chết máy nếu hệ thống bảo vệ không kích hoạt kịp
Hãy quan sát tốc độ và vòng tua trước khi thao tác. Chỉ trả số khi vòng tua máy còn thấp.
3. Đừng quên xe vẫn đang ở chế độ số tay
Khi sử dụng lẫy chuyển số, bạn cần hiểu rằng việc sang số đã chuyển từ chế độ “xe tự lo” sang “người lái quyết định”. Nếu quên không lên số đúng lúc, xe có thể ì máy, rung giật hoặc tốn nhiên liệu hơn.
Sau khi không còn cần sang số tay nữa (như ra khỏi đoạn dốc, vượt xong), nên chuyển lại về số D để xe tự vận hành mượt hơn.
4. Luyện tập trước khi sử dụng thường xuyên
Nếu bạn mới sử dụng xe có lẫy chuyển số, nên dành thời gian thử nghiệm ở khu vực an toàn (bãi đỗ rộng, đường vắng…). Việc luyện thao tác nhịp nhàng sẽ giúp bạn:
- Sang số đúng thời điểm
- Giảm thiểu sai sót
- Tận dụng tối đa tính năng này
Ngoài xe số tự động AT thì các xe hộp số vô cấp CVT hay xe hộp số ly hợp kép DCT cũng thường đường trang bị lẫy chuyển số sau vô lăng với cách sử dụng tương tự.
Câu hỏi thường gặp về lẫy chuyển số trên vô lăng
Có nên dùng lẫy chuyển số trên xe số tự động không?
Trả lời: Có. Lẫy chuyển số giúp kiểm soát cấp số linh hoạt hơn, hỗ trợ khi đổ dốc, leo đèo, vượt xe, hoặc tiết kiệm nhiên liệu. Nhưng cần dùng đúng kỹ thuật.
Lẫy chuyển số có gây hại hộp số không?
Trả lời: Không nếu dùng đúng cách. Tuy nhiên, thao tác sai như trả số khi đang chạy nhanh, giữ số thấp quá lâu… có thể khiến hộp số nhanh hỏng.
Khi nào nên sử dụng lẫy chuyển số?
Trả lời: Khi cần phanh bằng động cơ (đổ dốc), leo dốc, vượt xe nhanh, đi địa hình khó hoặc muốn tiết kiệm nhiên liệu khi chạy đường trường.
Lẫy chuyển số có thay thế hoàn toàn cho cần số không?
Trả lời: Không. Lẫy chuyển số chỉ hoạt động khi bạn đã đưa cần số về chế độ phù hợp như D, M hoặc S. Nó là công cụ hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn chức năng của cần số.
Xe nào có trang bị lẫy chuyển số?
Trả lời: Thường có trên các xe số tự động từ phân khúc hạng B cao cấp trở lên. Một số mẫu phổ thông như Toyota Vios, Honda City, Mazda2 cũng được trang bị.
