Các loại trợ lực tay lái ô tô và lỗi thường gặp

Trợ lực tay lái là bộ phận quan trọng trong hệ thống lái ô tô. Nếu trợ lực lái gặp vấn đề thì sẽ ảnh hưởng lớn đến việc điều khiển vô lăng.

Trợ lực vô-lăng, tay lái là gì?

Trợ lực vô-lăng là hệ thống hỗ trợ người lái điều khiển vô-lăng nhẹ nhàng, chính xác hơn. Nếu không có trợ lực, vô-lăng sẽ rất nặng, nhất là khi quay đầu, lùi xe hoặc đi tốc độ chậm trong đô thị. Hệ thống này giúp giảm lực xoay vô-lăng bằng cách sử dụng dầu thủy lực hoặc mô-tơ điện để bổ sung lực đẩy.

Trợ lực vô-lăng không chỉ hỗ trợ đánh lái mà còn tăng cảm giác kiểm soát xe. Đây là một trong những trang bị tiêu chuẩn bắt buộc trên các mẫu ô tô hiện đại ngày nay.

Các loại trợ lực vô-lăng ô tô phổ biến

Tùy theo cơ chế tạo lực, hệ thống trợ lực vô-lăng được chia thành 3 loại chính:

• Trợ lực thủy lực (HPS): Sử dụng bơm dầu áp suất cao để hỗ trợ lực lái.
  
• Trợ lực điện (EPS): Sử dụng mô-tơ điện thay cho bơm dầu.
• Trợ lực điện – thủy lực (EHPS): Kết hợp cả mô-tơ điện và dầu thủy lực.

Mỗi loại có cấu tạo, nguyên lý hoạt động và đặc điểm sử dụng khác nhau. Dưới đây là chi tiết từng hệ thống.

Trợ lực lái thủy lực (HPS)

Trợ lực tay lái thuỷ lực hay trợ lực dầu (Hydraulic Power Steering – viết tắt HPS) là loại trợ lực lái sử dụng áp suất dầu để hỗ trợ việc đánh vô lăng.

Cấu tạo trợ lực lái thuỷ lực gồm: bơm trợ lực, bình dầu, van phân phối, pít tông gắn vào thanh răng.

Nguyên lý hoạt động của trợ lực lái thuỷ lực: Động cơ truyền lực đến bơm trợ lực qua dây đai. Khi đánh lái vô lăng, van phân phối sẽ đưa dầu qua đường cấp dầu cao áp vào pít tông. Sự chênh lệch giữa áp suất dầu ở 2 đầu pít tông sẽ tạo ra lực đẩy, từ đó hỗ trợ đẩy thanh răng xoay theo hướng mà người lái điều khiển.

Ưu điểm:

• Cảm giác lái chân thực, người lái dễ cảm nhận được phản hồi từ vô lăng
• Chi phí bảo dưỡng thấp

Nhược điểm:

• Cảm giác đánh lái vẫn còn khá nặng, nhất là khi chạy xe tốc độ thấp
• Trọng lượng hệ thống trợ lực lớn, kích thước to, chiếm nhiều không gian
• Tiêu hao nhiên liệu nhiều do luôn trong trạng thái hoạt động

Trợ lực lái điện (EPS/EPAS/MDPS)

Trợ lực tay lái điện (Electric Power Assisted Steering – EPS/EPAS hoặc Motor Driven Power Steering – MDPS) là loại trợ lực lái sử dụng mô tơ điện để hỗ trợ việc đánh vô lăng.

Cấu tạo trợ lực tay lái điện gồm: cảm biến đặt ở trục lái và mô tơ điện.

Nguyên lý hoạt động của trợ lực tay lái điện: Khi đánh lái vô lăng, cảm biến mô men xoắn ở vị trí trục lái sẽ gửi tín hiệu góc đánh lái đến trung tâm xử lý ECU. Từ đây ECU sẽ tính toán cho truyền dòng điện phù hợp đến mô tơ điện để đẩy thanh răng trên thước lái, từ đó hỗ trợ lực xoay vô lăng theo hướng người lái điều khiển.

Ưu điểm:

• Cảm giác đánh lái nhẹ, không dùng sức nhiều như trợ lực dầu
• Tiết kiệm nhiên liệu do sử dụng điện, không dùng sức mạnh động cơ
• Trọng lượng nhẹ

Nhược điểm:

• Cảm giác thiếu chân thật, phản hồi từ vô lăng ít
• Chi phí sửa chữa cao

Trợ lực điện – thủy lực (EHPS)

Trợ lực điện – thủy lực dùng dầu tạo lực như hệ HPS nhưng dùng mô-tơ điện để dẫn động bơm thay vì dây curoa. Mô-tơ này được điều khiển bởi ECU giúp tối ưu hiệu suất.

Ưu điểm

• Vô-lăng nhẹ, cảm giác lái thật tay.
  
• Tiết kiệm nhiên liệu hơn HPS vì chỉ hoạt động khi cần.
  
• Điều chỉnh lực lái linh hoạt theo tốc độ và điều kiện vận hành.
  

Ứng dụng

Hệ thống này hiện chủ yếu xuất hiện trên một số dòng xe cao cấp hoặc xe yêu cầu cảm giác lái chuẩn xác như crossover, xe thể thao.

So sánh ba loại trợ lực vô-lăng

Tiêu chí	Trợ lực dầu (HPS)	Trợ lực điện (EPS)	Trợ lực lai (EHPS)
Cảm giác lái	Thật tay	Nhẹ, thiếu phản hồi	Kết hợp cả hai
Tiết kiệm nhiên liệu	Thấp	Cao	Trung bình
Bảo trì	Dễ, chi phí thấp	Khó, chi phí cao	Khá phức tạp
Ứng dụng	SUV, bán tải	Xe phổ thông – xe sang	Ít phổ biến, xe cao cấp

Tùy nhu cầu sử dụng, người dùng nên cân nhắc chọn loại trợ lực phù hợp để đảm bảo trải nghiệm lái và chi phí hợp lý.

Hiện nay trợ lực điện được sử dụng phổ biến hơn trợ lực dầu. Phần lớn các mẫu xe ô tô con, từ dòng phổ thông giá rẻ như Hyundai i10, Kia Morning, Toyota Vios, Hyundai Accent… đến xe hạng sang như xe của hãng Mercedes-Benz, BMW, Audi, Lexus, Volvo… đều sử dụng trợ lực lái điện. Điểm khác là các dòng xe cao cấp có thêm tính năng biên thiên theo tốc độ, nghĩa là khi xe chạy tốc độ thấp vô lăng sẽ nhẹ, khi xe chạy tốc độ cao vô lăng sẽ nặng để tạo cảm giác đằm, chắc tay hơn.

Tuy nhiên, nhiều hãng xe Nhật vẫn trang bị trợ lực lái dầu trên một số mẫu xe ô tô đó đòi hỏi độ chính xác và chân thật cao khi đánh lái. Các mẫu xe sử dụng trợ lực lái dầu đa phần là xe SUV và xe bán tải như Toyota Fortuner, Toyota Hilux, Mitsubishi Pajero Sport, Mitsubishi Triton, Nissan Terra, Nissan Navara…

Những lỗi trợ lực lái thường gặp

Hệ thống trợ lực vô-lăng có thể gặp trục trặc do hao mòn hoặc thiếu bảo dưỡng. Một số lỗi phổ biến dưới đây nếu không xử lý kịp có thể khiến vô-lăng nặng, khó điều khiển, ảnh hưởng đến an toàn khi lái xe.

Thiếu dầu trợ lực (HPS, EHPS)

Thiếu dầu trợ lực lái ô tô là một trong những vấn đề thường gặp với những xe ít được kiểm tra, bảo dưỡng. Để bơm trợ lực có thể hoạt động thì cần đến dầu để dẫn vào pít tông. Nếu xe bị thiếu dầu trợ lực lái thì khi đánh vô lăng ô tô sẽ cảm thấy không mượt, tay lái bị nặng, thậm chí phát ra tiếng kêu lạ.

Để kiểm tra trợ lực lái có thiếu dầu hay không chỉ cần kiểm tra mức dầu trong bình chứa. Nếu dưới mức cần thiết thì cần thay dầu trợ lực lái để đảm bảo hệ thống trợ lực lái có thể hoạt động trơn tru.

Dây curoa bơm trợ lực bị mòn hoặc trượt

Đây là lỗi thường gặp ở hệ thống trợ lực lái thuỷ lực. Dây curoa bơm trợ lực được thiết kế kết nối với trục bơm trợ lực, có nhiệm vụ truyền công suất từ động cơ đến bơm trợ lực. Nếu dây curoa bị mòn hay trục trặc sẽ làm ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống trợ lực lái.

Để biết dây curoa có bị lỗi hay không cần kiểm tra dây curoa bơm trợ lực. Nếu thấy mặt dây có nhiều vết nứt có nghĩa là dây đã mòn và cần thay mới. Còn nếu dây chỉ bị trượt trên bu ly thì chỉ cần căng lại dây đai. Khi dây curoa bơm trợ lực lái bị trượt thường sẽ có tiếng rít, vô lăng bị nặng do tốc độ hoạt động của bơm quay bị yếu.

Bơm trợ lực hoặc mô-tơ điện hỏng

Bơm trợ lực giúp cung cấp đủ áp lực dầu cần thiết đến hệ thống trợ lực lái thuỷ lực để hoạt động. Vì vậy, bơm trợ lực có vai trò rất quan trọng trong hệ thống trợ lực lái thuỷ lực. Nếu bơm trợ lực bị hỏng thì sẽ không cung cấp đủ áp lực dầu cần thiết khiến hệ thống không thể hoạt động bình thường.

Van phân phối dầu bị hỏng

Van phân phối dầu bị hỏng cũng là một trong những vấn đề thường găp của trợ lực lái dầu. Để kiểm tra van phân phối dầu có hoạt động bình thường không có thể dùng cách đánh hết lái sang phải rồi sang bên trái. Khi kiểm tra theo cách này, lốp xe ô tô phải có áp suất đúng theo quy định của nhà sản xuất.

Nếu van bình thường thì sẽ nghe thấy tiếng động nhẹ khi bánh được di chuyển lệch hẳn về một phía. Nếu không nghe thấy tiếng động gì thì có thể van phân phối dầu đã gặp vấn đề hỏng hóc nào đó. Tốt nhất nên đưa xe tới trung tâm sửa chữa xe để được kiểm tra và xử lý đúng cách.

Bảo dưỡng hệ thống trợ lực vô-lăng đúng cách

Để hệ thống trợ lực hoạt động bền bỉ và an toàn, chủ xe cần lưu ý một số điểm sau:

Với trợ lực dầu:

• Kiểm tra mức dầu định kỳ mỗi 10.000 km.
• Thay dầu trợ lực sau mỗi 40.000 – 60.000 km.
• Kiểm tra dây curoa và ống dẫn dầu, tránh rò rỉ.

Với trợ lực điện:

• Kiểm tra hệ thống điện, cảm biến mô-men xoắn và ECU.
• Cập nhật phần mềm điều khiển (nếu có).
• Tránh rửa khoang máy bằng nước áp lực cao gây ẩm hỏng mạch.

Thực hiện bảo dưỡng định kỳ giúp phát hiện sớm lỗi tiềm ẩn, kéo dài tuổi thọ hệ thống và đảm bảo cảm giác lái luôn ổn định.

Trợ lực lái là một bộ phận quan trọng trong hệ thống lái của xe ô tô. Nếu phát hiện bất dấu hiệu nào bất thường nên đưa xe đi kiểm tra để xử lý ngay. Không chỉ vấn đề ở trợ lực lái mà các vấn đề ở hệ thống lái nói chung như xe bị lệch tay lái, xe bị nhao lái… cũng cần sớm được khắc phục để đảm bảo có thể điều khiển vô lăng chính xác, lái xe an toàn.

Câu hỏi thường gặp về trợ lực vô-lăng

1. Xe bị nặng vô-lăng có phải do hỏng trợ lực?

Đúng. Vô-lăng bị nặng bất thường có thể do trợ lực hoạt động yếu, thường gặp ở lỗi thiếu dầu, dây curoa trượt hoặc hỏng bơm/mô-tơ trợ lực.

2. Trợ lực vô-lăng điện hay dầu tốt hơn?

Mỗi loại có ưu – nhược riêng. Trợ lực điện nhẹ, tiết kiệm nhiên liệu, thích hợp xe đô thị. Trợ lực dầu phản hồi thật tay, phù hợp xe SUV, bán tải.

3. Bao lâu nên thay dầu trợ lực lái?

Thường sau 40.000 – 60.000 km hoặc mỗi 2 – 3 năm. Cần kiểm tra định kỳ để đảm bảo mức dầu đạt chuẩn.

4. Trợ lực vô-lăng có quan trọng với xe cũ không?

Rất quan trọng. Xe càng cũ hệ thống càng dễ hao mòn. Nếu không bảo dưỡng đúng cách sẽ gây nặng tay lái, nguy hiểm khi lái xe.

5. Xe nào hiện nay còn dùng trợ lực dầu?

Các mẫu SUV và bán tải như Toyota Fortuner, Mitsubishi Triton, Nissan Navara… vẫn ưu tiên trợ lực dầu do cảm giác lái đầm chắc.

Minh Vương